نادر نینوایی
خبرنگار

آغاز ماجرا
بحث ایجاد تله‌کابین در طاق بستان یکی از طرح هایی است که از دو دهه پیش مطرح بوده و مخالفان و موافقان سرسختی دارد. دوستداران میراث فرهنگی و حافظان محیط‌زیست در ردیف مخالفان این طرح قرار می‌گیرند. فعالان میراث فرهنگی معتقدند که ایجاد تله‌کابین می‌تواند حریم حفاظتی و حریم منظر این طاق بستان را مخدوش کرده و همچنین موجب از دست رفتن شانس ثبت جهانی طاق بستان و محوطه پارینه سنگی اطراف آن شود. فعالان محیط‌زیست نیز بر خطر افزایش تولید و رها شدن زباله در منطقه و آسیب دیدن و حتی از بین رفتن گونه‌های گیاهی منطقه نظر دارند.
در سوی مقابل اما گروهی از مدیران شهری نیز در ردیف موافقان طرح قرار می‌گیرند و معتقدند که ایجاد تله‌کابین می‌تواند زیرساخت‌های گردشگری پیرامون طاق بستان را ارتقا دهد.
در هفته‌های اخیر اما گمانه‌زنی‌ها در خصوص به جریان افتادن پروژه تله‌کابین قوت گرفته که دوباره به اعتراض فعالان حوزه میراث فرهنگی و محیط‌زیست انجامید‌ه است. سال 1401 هم گروهی از مردم و دوستداران و دغدغه‌مندان میراث فرهنگی و محیط‌زیست با ایجاد کارزاری مردمی خواستار جلوگیری از احداث تله‌کابین شدند.
 آن کارزار و مخالفت، پروژه‌ را متوقف کرد اما اخیرا زمزمه های اجرای دوباره طرح شنیده شده است.  آن‌طور که مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی به «ایران» گفته تاکنون تصمیم‌گیری نهایی برای ایجاد تله‌کابین انجام نشده است و موافقت نهایی زمانی حاصل می‌شود که تمامی جوانب امر سنجیده شود و در این مسیر نیز حفاظت از میراث فرهنگی در اولویت قرار دارد.
 
 اهمیت دشت کاهو در ارزیابی ها
فعالان میراث فرهنگی در این روزها از دل‌نگرانی‌ها در خصوص ایجاد تله‌کابین در محوطه تاریخی طاق بستان می‌گویند و مخاطرات عرصه، حریم و آثار پارینه سنگی، اشکانی و ساسانی خفته در دل این منطقه را گوشزد می‌کنند. آنها همچنین خواستار موضع‌گیری وزارت میراث فرهنگی در این خصوص هستند. به عقیده برخی، ایجاد تله‌کابین و توسعه گردشگری ممکن است در آینده لزوم تعریض معبر و آب رفتن حرایم را در بر داشته باشد، آنچه که خود تهدیدی جدی برای محوطه تاریخی طاق بستان شمرده می‌شود.
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در خصوص چالش‌ها و مخاطرات ایجاد تله‌کابین در اطراف طاق بستان به «ایران» گفت: «سال‌هاست که بحث تله‌کابین طاق بستان مطرح بوده و از اوایل دهه 1380 که خودم در کرمانشاه مسئولیت داشتم تا الان، این بحث مطرح بوده است. در سال‌های 1397 و 1398 نیز سه طرح در این رابطه پیشنهاد شد که پژوهشگاه میراث فرهنگی با یکی از آنها موافقت اولیه کرد تا طبق چهارچوبی و با در نظر گرفتن ملاحظاتی نظیر اینکه سازه تله‌کابین و محفظه آن چگونه باشد یا پایه‌های آن به چه شکل بوده و چه ارتفاعی داشته باشند، طرح پیگیری شود.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا راه‌اندازی تله‌کابین در آینده لزوم تعریض معبر و به موجب آن در خطر افتادن حرایم را ایجاد نمی‌کند، ابراز داشت: «این‌گونه نیست که نیاز به تعریض معبر باشد و می‌توان مثل بسیاری نمونه‌های دیگر شرایط را با ظرفیت محدود نیز تعریف کرد. البته آنچه که مطرح می‌کنم به منزله این نیست که کاملاً با این موضوع موافقم.
 موافقت زمانی حاصل می‌شود که تمامی جوانب امر سنجیده شود و بدانیم پایه‌های تله‌کابین چه شرایطی دارند و در کجا نصب می‌شوند، چه ارتفاعی برای آنها در نظر گرفته شده و چه باری قرار است بر آنها منتقل شود.»
این مقام مسئول خاطرنشان کرد:«از تمام اینها مهم‌تر این است که در این منطقه دشتی به نام دشت کاهو داریم که محوطه پارینه سنگی در آن واقع شده است. این محوطه پارینه سنگی واجد ارزش است و دوستان در استانداری تقبل کرده‌اند که بالغ بر دو میلیارد تومان تأمین اعتبار کنند.  بنابر این ابتدا باید گمانه‌زنی‌هایمان را انجام دهیم تا ببینیم شرایط منطقه  دشت کاهو عرصه و حریم آن چیست و داده‌های مربوط به تله‌کابین را هم داشته باشیم و بررسی کنیم.
در نهایت اگر پس از بررسی‌ها مشخص شود که طرح تله‌کابین با ضوابط میراث فرهنگی تعارضی ندارد، با اجرای طرح موافقت می‌کنیم؛ اما چنانچه (طرح تله‌کابین) با ضوابط میراث در تعارض و تضاد باشد یا تعارضی برای منطقه و محوطه داشته باشد، قاعدتاً همه مسئولان از جمله شهردار و استاندار که پیگیر موضوع هستند، اولویتشان حفاظت و حراست از میراث فرهنگی است. این منطقه در فهرست موقت ثبت جهانی قرار دارد.»
ایزدی در پاسخ به این پرسش که آیا مجوزهای مربوطه برای احداث تله‌کابین اخذ شده است، گفت: «هنوز باید داده‌ها را به میراث فرهنگی بدهند.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا با ایجاد تله‌کابین در نزدیکی طاق بستان موافق است یا خیر؟ ابراز داشت: «من با ایجاد زیرساخت گردشگری موافقم، اما باید دید آیا در این منطقه ایجاد تله‌کابین بهتر است یا ایجاد یک مجموعه یا مثلاً یک پل معلق یا تله سیژ. بررسی این موارد نیاز به کار کارشناسی دارد و باید برآورد کنیم وضعیت چگونه است. طاق بستان در چرخه خدمات‌دهی‌اش به عنوان یک مقصد گردشگری، مقصد خوبی نیست؛ علت نیز آن است که زیرساخت‌های آن به طور کلی زیرساخت مناسبی که سلایق مختلف را تأمین کند، نیست. تأکید و اشاره من البته به تله‌کابین نیست و بحثم این است که بتوانیم یکسری زیرساخت‌های گردشگری فراهم کنیم و چنین زیرساخت‌هایی هم قاعدتاً به رونق گردشگری کمک می‌کند. امروز در نزدیکی دیوار چین هم تله‌کابین وجود دارد؛ علم و تخصص برای همه مسائل پاسخ دارد و این‌گونه نیست که راهکاری وجود نداشته باشد، اما در نهایت رعایت ضوابط میراث فرهنگی اوجب واجبات است.»
او، در پاسخ به این پرسش که آیا ایجاد تله‌کابین در نزدیکی طاق بستان مشکلی برای پرونده ثبت جهانی آن به وجود نمی‌آورد، گفت: «چنانچه ایجاد تله‌کابین با حریم‌ها  تعارضی نداشته باشد، مشکلی به وجود نمی‌آورد اما چنانچه تعارضی وجود داشته باشد، مشکل ایجاد می‌کند. جهت بررسی موضوع نیز تاکنون داده و اطلاعاتی به ما ارائه نشده است. قطعاً تا زمانی که بررسی‌ها انجام نشود، مجوزی اعطا نمی‌شود.»

 مخاطرات ایجاد تله‌کابین
در طاق بستان
ملیحه مهدی‌آبادی، کارشناس ارشد مرمت و مدیر سابق پایگاه میراث فرهنگی طاق بستان، در خصوص مخاطرات ایجاد تله‌کابین در این منطقه به «ایران» گفت: «جدا از بحث ثبت جهانی طاق بستان، باید اذعان کرد در ابتدا این آثار تاریخی برای خودمان مهم هستند. حتی اگر به دنبال آن نباشیم که ثبت جهانی شود، باید در نظر داشت که کارشناسان میراث فرهنگی یک عرصه و حریمی را برای این اثر تأیید کرده‌اند. این تعیین عرصه و حریم از سوی کارشناسان یقیناً بی‌دلیل نبوده و ملاحظات کارشناسی برای آن وجود داشته است. در یکی از بندهای عرصه و حریم در خصوص جایی که قصد دارند تله‌کابین را بسازند، نوشته شده هر گونه تغییر محیط اعم از تغییر در ساختار کوه‌ها، طبیعت و موارد دیگر ممنوع است. این مصوبه وزارت میراث فرهنگی است که پیش از این هم ابلاغ شده است. بنابراین تیم‌هایی از وزارت میراث فرهنگی روی این موضوع کار کرده‌اند تا به دستورالعمل نهایی رسیده‌اند و میراث فرهنگی نیز آن را ابلاغ کرده است. وقتی وزارتخانه حریمی را مصوب و ابلاغ کرده، نمی‌توانیم خواستار ساخت‌وساز روی این حریم شویم و بگوییم که ایرادی ندارد آن را نادیده بگیریم.»
وی در توضیح اینکه بر چه اساس برخی این ادعا را مطرح می‌کنند که میراث فرهنگی مجوز ساخت تله‌کابین در طاق بستان را پیش از این داده است، گفت: «در آخرین سالهای دولت اصلاحات شهرداری کرمانشاه طرحی برای ایجاد تله‌کابین داشت و قرار بود از کنار میدان «پدر» و «بیمارستان امام حسین» ایستگاه اول تله‌کابین را بزنند و بعد از روی سر طاق رد شود. همان زمان از سوی میراث فرهنگی با طرح مخالفت شد.
جدای عبور از روی طاق، مجریان طرح می‌خواستند پایه دوم تله‌کابین را در گورستان تاریخی بزنند که حاوی گورخمره‌ها و دهکده اشکانی بود. درآن مقطع مجریان مدعی شدند برای آنکه به گورستان آسیب وارد نشود، پایه را در جای دیگری نصب می‌کنند. در همان زمان نهایتاً در نامه میراث فرهنگی ذکر شد در صورتی با احداث تله‌کابین در طاق بستان موافقت می‌شود که با آثار تاریخی برخورد نشود و چنانچه هنگام ساخت پایه‌ها به میراث فرهنگی برخوردند، شهرداری(به عنوان مجری طرح) بدون آنکه ادعای خسارت کند، باید اجرای طرح را متوقف کند. بنابراین اینکه می‌گویند میراث فرهنگی موافقت کرده صحت ندارد و میراث فرهنگی مشروط به شروطی خاص در آن مقطع ابراز موافقت کرده است. در نهایت هم دیدند که اگر پایه را جابه‌جا کنند، خطر سقوط کابین وجود دارد و احداث تله‌کابین منتفی شد اما تجهیزات ایجاد تله‌کابین را قبل از امکان‌سنجی با فاینانس خریده بودند. بعد هم طرح‌های جدیدی برای احداث تله‌کابین در طاق بستان مطرح کردند که با هیچ‌یک از طرح‌های جدید آنها موافقت نشده است. بنابراین ارجاع به طرح اولیه برای احداث تله‌کابین صحیح نیست.»
مهدی‌آبادی، در پاسخ به این نکته که آیا نمی‌شود آن‌طور که برخی مدیران میراث فرهنگی می‌گویند، مثل برخی نقاط تاریخی جهان با کمک فناوری چالش‌های میراثی را برطرف و زمینه احداث تله‌کابین را فراهم کرد، گفت: «کسی با تله‌کابین مخالف نیست اما باید ضرورت آن سنجیده شود. ممکن است در جوار آثار تاریخی کشورهای دیگر هم تله‌کابین باشد؛ در کنار برج ایفل هم زیپ‌لاین نصب شده است اما صرفاً دو سیم برای آن نصب شده که نه در حریم منظر و نه در عرصه اثر، تأثیری ندارد.»
 
گورستان تاریخی تخریب می‌شود
وی افزود: «هر اقدامی باید با مطالعه انجام شود و باید بدانیم که مثلاً ایجاد لرزش‌های تله‌کابین چه مخاطراتی در پی دارد و محیط‌زیست منطقه چقدر از ایجاد تله‌کابین تأثیر می‌پذیرد. بالاتر از اینها باید بسنجیم که اصولاً احداث این تله‌کابین چقدر برای طاق بستان ضرورت دارد. در نظر داشته باشید ایجاد «مجتمع تفریحی هوشمند» که در تبلیغات‌شان عنوان کرده‌اند و نیز تله‌کابین، نیازمند عبور و مرور خودرو است و مسأله تعریض معبر و به دنبال آن خطر تخریب گورستان تاریخی منطقه در آینده وجود دارد. بنابراین مخاطرات احداث تله‌کابین و مجتمع گردشگری بیش از چند پایه و سیمی است که قصد نصب آن را دارند و باید این مخاطرات جدی گرفته شود.»